Clairières dans le Ciel

Lili Boulanger koos voor haar liederencyclus 13 gedichten uit de cyclus Tristesses van Francis Jammes. Deze verzameling van in totaal 24 gedichten stond in zijn bundel Clairières dans le Ciel, gepubliceerd in 1906. Jammes verwerkte een voorbije liefde in deze gedichten en wist die in de woorden van zijn tijd, in een romantische context, met passie en verlangen weer te geven. Lili Boulanger vond de titel Tristesses te somber voor de cyclus en vroeg aan Jammes toestemming om als titel Clairières dans le Ciel te mogen gebruiken. Een titel waarin meer perspectief wordt weergegeven dan enkel lijden, want de liefde is ook goed te horen. Dinant Krouwel besprak twee liederen van een heel verschillend karakter uit haar cyclus: de nummers 11 en 12, de een met een positief en de ander met een somber karakter.

Lied 11: Par ce que j’ai souffert
Dinant vertelde dat deze liederen van Lili Boulanger veel diffuse harmonieën bevatten, typerend voor de Franse muziek van die tijd. Op verhelderende wijze loodste hij het publiek door de akkoorden heen en liet al spelend op de vleugel de basisharmonie horen en de chromatische kleuring met daarboven een mooie melodielijn. Bij het getoonzette woord ‘deux’ klinkt even een C-groot-oplossing, een muzikale verwijzing naar het voorgaande lied Deux ancolies. Dinant wees op een kort melodisch motief, dat vooral in dit lied opvallend aanwezig is, maar ook in de andere liederen, juist op momenten van verbinding met de geliefde. Hij noemde dit het liefdesmotief. In de harmonieën is ook een terugkerend motief te horen, die een positieve oplossing naar C-groot verstoort. Dinant noemde dit een motief van harmonische twijfel. Hij liet de syncopen horen in de bas, die de passie weergaven door het romantische gevoel van verbondenheid in de nacht. Mooi is het liefdesmotief als naslag zoals we dit kennen van Schumann en Brahms: een symbool voor vloeiende tranen. Aan het eind van dit lied horen we een zucht van zaligheid in de piano: de toonsoort van C-groot wordt bereikt. De liefde wint het van het lijden.

Lied 12: Je garde une médaille d’elle
In dit lied wordt een omslag gemaakt en het vormt de verbinding naar het lange afsluitende 13e lied. In het laatste lied keren veel motieven van de cyclus terug in zowel tekst als muziek. Lied 12 begint met een open d-klank, zonder terts, hierdoor vloeit de warme klank weg.

Langzaam wordt het drama opgebouwd, de beweging stokt en de harmonie keert niet terug. Er ontstaat een clash op ‘sombre’, waar de zangstem een g heeft en de piano E7 met een verlaagde kwint. Er klinkt nog verliefdheid in de zangmelodie, waarboven ‘avec tendresse’ staat, maar de akkoorden in de piano doen beseffen dat de relatie over is. Een bijzonder detail is de verkleuring van het medaillon, dat zwart geworden is door het dragen op de huid. Een schaduw valt over een prachtige ervaring. Met akkoorden als een dodenmars en een lege d-klank zonder terts eindigt dit aangrijpende lied.

Strijd tussen liefde en lijden
Dinant laat nog het einde van het laatste lied van de cyclus horen, omdat hier het liefdesmotief en de harmonische twijfel uit het 11e lied terugkeren, maar nu zonder het zalige C-groot en afsluitend met de lege d-klank. Het is voorbij en daarmee eindigde Dinant zijn verrassende en interessante lezing.

Tijdens de lezing beluisterden de aanwezigen opnames van sopraan Katharine Dain en pianist Sam Armstrong. De gehele cyclus kon, uitgevoerd door hetzelfde duo, een dag later beluisterd worden. Deze zelden vertolkte cyclus kreeg een schitterende uitvoering. Wie de lezing had bijgewoond, hoorde dankzij de uitleg van Dinant  de muzikale motieven in de cyclus en de strijd tussen liefde en lijden.

Ria Frowijn
lid afdeling Utrecht